Vincent van GoghHuis Zundert; Arnulf Rainer (inzending Jordy)

[Jordy bezocht het Vincent van GoghHuis (@vangoghzundert) en maakte daar wat foto’s en schreef, geheel in eigen stijl, een begeleidende tekst.

Arnulf Rainer over Van Gogh

Het is tegen middernacht wanneer ik nog een stapeltje oud papier op tafel zie liggen. Ik blader eerst vluchtig door de reclamefoldertjes om te zien of er nog wat ‘leuke’, bruikbare plaatjes tussenzitten voor mijn eigen werkproces. Een IKEA foldertje met zogenaamd gelukkige mensen in een zogenaamd mooi interieur druk ik achterover. Daarna open ik de regionale krant BN/DeStem. Bijna het eerste katern doorgebladerd, zie ik daar tot mijn grote verbazing een artikel over Arnulf Rainer: Rainer ‘vervolmaakt’ Van Gogh [dit artikel]. Een groot aantal overschilderde reproducties van het portret van Van Gogh gemaakt door de Oostenrijkse kunstenaar Arnulf Rainer (1929) worden tentoongesteld in het Van GoghHuis in Zundert. Een geschenk uit de hemel!

De eerste keer dat ik een afbeelding zag van het werk van Arnulf Rainer, was tijdens één van de eerste hoorcolleges op de academie. De agressieve, obsessieve en oprechte krassen en verfstreken spraken mij direct aan. Je kunt ze niet ontwijken, zeker niet als ze op een immens projectiescherm opdoemen. De verveling van anderhalf uur college was verdwenen als sneeuw voor de zon. Drie jaar later is de fascinatie en bewondering voor Rainers oeuvre en kunstenaarschap alleen maar toegenomen. Een grotere inspirator ben ik sindsdien niet tegen gekomen. De Hiroshima- en Plantenreeks spreken mij het meest aan.

(Deel-)overzicht van de tentoonstelling. Links de vroege reeks overschilderingen door Arnulf Rainer, rechts het rode dominante obstakel.

Eenmaal in Zundert aangekomen trekt bij binnenkomst een dominant rood obstakel met de uitstraling van een kinderspeeltoestel de volle aandacht (zie foto 1). Bij nadere inspectie blijkt het een rood langgerekt tapijt te zijn met aan het ene uiteinde een roodgeschilderde kast met breedbeeldscherm, een wirwar aan snoeren met koptelefoons en aan de andere kant een tweetal zitzakken en kubussen. Weg eerste indruk. Wanneer ik me voor het eerst focus op het werk van Rainer, de rode vlekken nog op mijn netvlies, wordt de tweeledigheid van de expositie meteen duidelijk. De expositie toont het oeuvre gedeelte met vroege overschilderingen met daartegenover de nieuwe reeks overschilderingen. De overschilderingen, veelal met olieverf, pastel en inkt, op papier of linnen, zijn rechtstreeks gemaakt op reproducties van foto’s van het portret van Vincent van Gogh.

Van Gogh als Oberförster - 59x47cm Olieverf, pastelkrijt op fotoreproductie

Een reeks van zo’n tien overschilderingen uit het vroege oeuvre, gemaakt medio jaren ’70 tot begin ’80, bekijk ik als eerst. Elk portret van Vincent van Gogh wordt door Rainer hardhandig en haast obsessief, agressief omarmd en/of verzwolgen (zie foto 2). Daartegenover hangen een achttal nieuwe overschilderingen van Rainer aan de muur, gemaakt in het jaar 2009. Het verschil tussen de vroege en nieuwe werken is duidelijk te zien en voelbaar in de sfeer die de werken uitstralen. Het obsessieve, agressieve karakter van de eerste werken heeft plaatsgemaakt voor een bedeesde, contemplatieve benadering. De wilde overredingsdrang heeft in de loop der jaren plaats moeten maken voor een reeds gearriveerde en gerenommeerde stijl. Waren het eerst wilde expressieve uiteen spattingen en een nauwelijks te kanaliseren enthousiasme, nu zijn het gordijnen en vitrages die haast de voorstelling, Vincents zelfportret en Rainers verhandeling, doen sluiten. De finale lijkt bereikt, het slotlied in gang gezet – zo zie ik de nieuwe reeks van Rainer (zie foto 3).

Nieuwe reeks Übermalungen, 2009. De ‘nieuwe’ kleurrijke verfstroken zijn over laserprint- fotokopieën van de vroege overschilderingen gemaakt. Dertig jaar kunstenaarschap, het verschil tussen het vroege wilde en het op leeftijd gekomen contemplatieve, schemert erdoor heen.

Het mooie van deze tentoonstelling is dat je ziet dat Rainer met de vroege reeks Übermalungen is voortgegaan. De nieuwe reeks komt voort, is gemaakt op, prints van oude overschilderingen. De vroege intuïtieve krassen worden getemd en bedekt door vlakke meevoerende kleurvlagen; wilde haren hebben plaatsgemaakt voor grijze. De vroege (‘originele’) werken hangen tegenover de nieuwe creaties. Daartussen ligt dertig jaar kunstenaarschap.

Verderop in de tentoonstelling zijn nog een aantal overschilderingen te zien met daarbij een verzameling kleinere werken. Ik bevind me aan het eind van de ruimte, in een soort bijkamertje. Het is wat donkerder en het rode opzichtige object is uit het zicht verdwenen. De kleinere werken hangen achter een grote glasplaat. De kleine werken ogen intiemer en hebben wat mij betreft een net iets grotere overredingskracht dan de grote kunstwerken. Te midden van deze verzameling wordt een boek getoond, een boek over Van Gogh. Het lijkt haast een relikwie, temeer wanneer je erachter komt dat dit boek de eerste kennismaking met Van Gogh blijkt te zijn voor Arnulf Rainer (zie foto 4). Het boek is het beginpunt, de nieuw tentoongestelde serie misschien het slotstuk van Rainers vereenzelviging met Van Gogh.

Verzameling kleinere overschilderingen, plus het boek over Van Gogh – eerste kennismaking van Rainer met zijn heilige.

Rainers fascinatie voor Vincent van Gogh is overduidelijk. De Übermalungen ogen agressief. Een ferme vette verfstreek ter hoogte van Van Goghs kransslagader en de hallucinaties rond het gelaat zijn duizelingwekkend en verstikkend, toch is het een verering van Van Gogh (zie foto 5). Het is het ophemelen van het kunstenaarstype en kunstenaarschap van de in Zundert geboren schilder. Van Gogh is voor Arnulf Rainer een heilige geworden.

In elk werk van de tentoonstelling lijkt het alsof Rainer het kunstenaarschap of het genie Van Gogh wil toe-eigenen, wil vastklampen, overmeesteren en als alter ego in bezit wil hebben. En juist het paradoxale, tussen doodknuffelen en ophemelen, maakt het werk van Arnulf Rainer alleen maar fascinerender, complexer en interessanter, vind ik. Elk werk is raak.

Van Gogh Übermalung - 61x51cm Olieverf, fotoprint op hout - Van Gogh mit ausgeronnenem Augen - 60x48cm Olieverf op fotoprint

Ik vond de tentoonstelling met Rainers Übermalungen van Van Gogh zeker de moeite waard, al vind ik het dominante rode lounge-interieur toch echt een misstap in het geheel. De catalogus met foto’s van zowel de nieuwe alsook de oude reeks Van Gogh overschilderingen is een aanrader. De tentoonstelling Arnulf Rainer over Van Gogh is nog te bezichtigen tot en met 6 februari 2011 in het Van GoghHuis in Zundert.

Was getekend, Jordy Koevoets

En wie zegt dat graffitimensen geen cultureel, geschiedkundig en kunstzinnig besef hebben… Graffiti op het gemeentehuis van Zundert, recht tegenover het Van GoghHuis.