Thomas Demand – Nationalgalerie (inzending Kelvin)

[Kelvin @kelvindv was naar Boijmans geweest en was zo vriendelijk voor ons een stukje tekst te schrijven en foto’s te maken. Dankjewel voor je inzending Kelvin! Voor anderen geld ook, inzendingen zijn altijd welkom.]

Duitsland is een land dat in de actuele geschiedenis veel heeft doorgemaakt, na de Tweede Wereldoorlog volgde de deling die pas 20 jaar tot de geschiedenis behoort. Dit maakt het thema ‘Duitsland’ (zowel in Duitsland zelf als in het buitenland) een bijzonder gevoelige. Na een lang stilzwijgen beginnen er langzaam maar zeker steeds meer kunst- en cultuuruitingen te komen die het Duitse lijden in beeld brengen. Parallel hieraan loopt de vraag naar de Duitse identiteit, en pas sinds het WK 2006 is het maatschappelijk geaccepteerd om massaal met de Duitse vlag te pronken.

Deze ontwikkelingen vormen voor kunstenaars natuurlijk een uitgebreide bron van inspiratie. Zo ook voor Thomas Demand, vorig jaar heeft hij een tentoonstelling samengesteld voor de Berlijnse Neue Nationalgalerie waarin Duitsland centraal staat. Een selectie uit deze tentoonstelling, Nationalgalerie, is nu te zien in Boijmans van Beuningen.

Demand is een fotograaf met een bijzondere werkwijze. Hij ziet een beeld, bouwt daar vervolgens een model van en het is dit model dat hij op foto vastlegt. Het zijn deze foto’s, op de eerste verdieping van het museum, die je als bezoeker te zien krijgt. Door het originele beeld buiten beschouwing te laten brengt Demand ons in de positie om er een herinterpretatie aan te geven, zonder dat we beïnvloed worden door de oorsprong. We zien het beeld 2.0.

De tentoonstelling is bijzonder opgebouwd, op de eerste verdieping van het museum met in het centrum een installatie van de Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson, die verder helemaal niets met Demand of Nationalgalerie te maken heeft. De achtergrond voor de foto’s vormt een behang van grijze gordijnen, dat met het oog op de recente Duitse geschiedenis direct bepaalde associaties oproept. Daar blijft het eigenlijk ook bij, Demand’s foto’s van de modellen suggereren nergens een duidelijke band met Duitsland. Deze subtiliteit kan in Duitsland zelf goed werken, in Nederland balanceert het gevaarlijk op het randje van onduidelijkheid.

Lichtung (Clearing)

Alle foto’s hebben zowel een Duitse als een Engelse titel. De eerste bij binnenkomst is Lichtung / Clearing. We zien een bos afgebeeld met in het centrum de lichtinval van de zon (dit alles natuurlijk nagemaakt). Deze foto kunnen we zo interpreteren dat het licht weer doorbreekt na een donkere en grimmige geschiedenis. Demand was zich echter ook bewust van het feit dat de link voor Nederlanders minder voor de hand liggend is, en heeft Botho Strauss (toneelschrijver) en Alexander Kluge (filmmaker) gevraagd om een bijdrage aan de tentoonstelling te leveren. Strauss schreef bij vrijwel iedere foto een tekst die in het Nederlands en Engels te lezen is bij de tentoonstelling. Kluge maakte een twaalftal korte films die in een aparte ruimte op de tentoonstelling te zien zijn. Bij Lichtung benoemt Strauss expliciet de “rivier van het vergeten”, een tekst die de interpretatie van de grimmige geschiedenis sterkt.

Heldenorgel

Laat ik er nog een tweede uitgebreider uitlichten, namelijk Heldenorgel. Er is een model van een groot orgel afgebeeld. Strauss schrijft het volgende: “Niet alleen dat de tragedie zich in de geschiedenis als farce herhaalt, maar de farce neemt door haar onontkoombaarheid tragische trekken aan.” De interpretatie van deze kan makkelijker worden als je weet dat het grootste orgel ter wereld het Heldenorgel van Kufstein is. In een toren van de Oostenrijkse burcht staat het 5000 pijpen tellende orgel en iedere dag wordt er een kort concert ter nagedachtenis van de oorlogsslachtoffers. De link met Duitsland wordt dan plots duidelijk, en dit concert is de farce geworden waar Strauss over spreekt.

In een aparte ruimte (tegenover de ingang van Eliasson’s installatie) kunnen de films van Kluge bekeken worden. Door langs de grijze gordijnen te lopen (ditmaal fysieke gordijnen) kom je in een donkere ruimte waar twee films tegelijk afspelen, onder begeleiding van muziek. Helaas bleef het bij deze twee toen ik er was, en bovendien liep de muziek van de twee films door elkaar heen wat het geheel wat rommelig maakte. De link met Duitsland is wel duidelijker zichtbaar dan bij Demand’s foto’s, met name de metafoor van een supermarkt en de vleesindustrie was een treffende, hoewel deze door diverse kunstenaars al is aangehaald en daarom ook wat uitgekauwd begint te worden.

Naast de beschreven objecten zijn er nog veel meer foto’s te zien, die op het eerste gezicht weinig met Duitsland te maken hebben, maar met wat dieper graven begint het duidelijk te worden. Hieronder nog een paar voorbeelden die ik aan de eigen interpretatie overlaat. Het beste is echter om zelf naar Boijmans te gaan. Of de tentoonstelling erin slaagt om meer begrip voor Duitsland te creeëren betwijfel ik, en qua aandacht moet hij het ook verliezen van Olafur Eliasson die zowel letterlijk als figuurlijk het middelpunt van de ruimte inneemt. Maar voor mensen met zelfs nog maar een milde interesse in Duitsland is Demand toch zeker het proberen waard.

De tentoonstelling is nog te zien tot 22 augustus.

Kelvin de Veth – student Algemene Cultuurwetenschappen

Nog een aantal werken uit de tentoonstelling: