The Merchant House; JCJ Vanderheyden

Het fenomeen dat we dieren of andere wezens herkennen in de wolken, in in de beroemde Rorschach test waar we van alles in zien, of in half aangebrande pannenkoek Christus denken te herkennen, heet pareidolia. Ons brein gaat op zoek naar een patroon en legt vervolgens verbanden die er niet zijn. Zo hallucineert het deze beelden bij elkaar. Want die wezens en andere luchtkastelen zijn er niet, en over die pannenkoek is ook de nodige twijfel. Er is een wisselwerking tussen het brein en het oog naar wat het daadwerkelijk ziet. Het brein projecteert in zekere zin het beeld bij elkaar als het niet precies weet wat er aan de hand is.

Als kunstenaar zit je daar mooi mee opgescheept. Als een toeschouwer vanuit zijn belevingswereld dus niet voldoende grip heeft op het beeld, hallucineert het brein van alles wat er niet is. Dat kan onschuldig zijn, maar kan grote gevolgen hebben. Zo werd een eenvoudig bankbiljet ooit uit roulatie genomen omdat mensen de duivel in het haar van de Koning zagen.

JCJ VanderHeyden (1928-2012) gaat met zijn werk precies daar op die vraag zitten, hoe werkt dat beeld nu eigenlijk. Als de schilder bijvoorbeeld een penseelstreek zet, vanuit alle noodzakelijkheid die deze kan hebben, wat betekend dat dan? Het vraagt om een zuiverheid van kijken en denken die alle vanzelfsprekendheden van de schilderkunst, maar ook van beeld in zijn algemeenheid bevraagt. Want Vanderheyden is niet zo zeer bezig een schilderij te maken, het zijn soms net zo goed foto’s of hele installaties die hij maakt. En steeds maar weer cirkelt hij om die waarneming en beteknis heen.

De fijne tentoonstelling bij The Merchant House laat hoofdzakelijk schilderijen zien. De checkerboards van Vanderheyden zijn van een afstandje een grid van pixels in beperkt kleurenpalet. Van dichterbij valt op dat het ruwe verfstreken van kleur zijn, veelal op een canvas dat niet recht is of een vreemde vorm heeft. Het benadrukt een object te zijn met verf, maar wat het betekend is een raadsel voor wie zich niet kan inleven in het moment van de penseelstreek die de pixel moet suggereren.

Er zijn ook enkele prints waaronder het ingezoomde beeld van de melkkan van Vermeer. Want hoewel er geen verf aan te pas kwam zie je ook hier weer hoe enkele gekleurde vlekken verf, een beeld op weten te roepen van een melkkan. Ik vraag me af, of iemand die het werk van Vermeer niet zou kennen, daar ook een melkkan in zou herkennen.