MORE; Jan Worst – A Curious Universe

Al dan wel of niet schaars geklede vrouwelijke modellen in een decadent aangekleed klassiek interieur. Deze beelden dragen macht uit, de ultieme bevestiging van het patriciaat. De schilderijen van Jan Worst (1953) zou je kunnen beschouwen als de ideale lakmoesproef voor “goede smaak”. Immers, voor wie meer geld dan smaak heeft, past dit perfect in het interieur.

Althans, dat zou je eerste indruk kunnen zijn van deze bijna fotorealistische schilderijen. Het woord bijna is cruciaal hier. Het is niet omdat de situaties vreemd zijn, de dames zitten op tafels, in onhandige poses, waar veelal kleine kinderen naar kijken alsof het de normaalste zaak van de wereld is.

De beelden worden duidelijk door middel van collage’s aan elkaar geschetst. Dat levert soms wat vervorming op van schaal. In het vroege werk ‘zonder titel’ uit 1986 zie je een vrouw tussen wat stoffige meubels zitten. Maar ze lijkt veel te klein voor de stoelen. Toch zie je naarmate het oeuvre van Worst vordert dat die de schaal van de beelden steeds verfijnder wordt en de composities als geheel ook steeds meer geloofwaardig. Een andere verandering is het kleurpalet. Aanvankelijk met een hard contrast, worden de kleuren steeds zachter en geler. In de jaren vanaf de eeuwwisseling zie je weer dat de werken witter en meer blauw worden.

De werken echt onderscheid van traditioneel fotorealisme komt ook voort uit het feit dat het collages zijn. De scherpte van de ingrepen wisselen. Zo krijgen de schilderijen met meer complexe ruimtes een gek genoeg enorm platte indruk. Zeker bij de meer recente werken zoals ‘the Great Rain Cloud’ en ‘Saved by Memory’ met weelderige tapijten lijken het juist die tapijten te zijn die op je af komen. Terwijl een lamp die op de voorgrond staat vaag is en lijkt weg te vallen. Dit zie je bijvoorbeeld bij ’the Egoist’, waar de voorovergebogen vrouw met veel meer aandacht geschilderd is dan de ogenschijnlijk los geschilderde spiegel ernaast. Of het werk ‘After Virtue’ waar twee vrouwen die even ver weg staan in de ruimte, een totaal andere precisie hebben. De dame links is nauwgezet en precies, terwijl de vrouw rechts daarmee vergeleken heel grof is uitgewerkt. Hoewel de beelden dus fotografisch aandoen, zijn ze dat bij nadere inspectie helemaal niet. Niet alleen omdat de voorstellingen vervreemdend zijn, maar vooral omdat het fotorealisme helemaal niet fotorealistisch is.

Worst volgt niet de picturale logica van de lens, maar van de collage. Het levert de uncanny valley op in een schilderij. Heel geloofwaardig, maar ergens in je achterhoofd blijft het wringen…