h3h biënnale 2023

Een groot deel van de kunstgeschiedenis bestaat uit religieuze beelden. Er moeten miljoenen zo niet miljarden crucifixen, madonna’s, kruiswegstatie’s, heiligen en andere Christelijke afbeeldingen gemaakt zijn. Kerken en de bijbehorende kappellen werden gevuld met arbeidsintensieve geschilderde veelluiken en houtsnijwerken. Kunstenaars visualiseerden voor de kerkgangers zo de momenten uit de Bijbel zodat het volk dat vaak niet kon lezen zo alsnog begreep hoe belangrijk de kerkelijke instanties waren.
Eeuwenlang was de verbinding tussen de Christelijke kerk en de kunstenaars dus geheel vanzelfsprekend. Dat is pakweg de laatste twee eeuwen drastisch veranderd. Hoewel er nog altijd nog kunstenaars zijn die zich bezig houden met deze religieuze en spirituele dimensie is die dienstbaarheid naar de kerk eerder toevallig dan welbewust wederzijds opgezocht. Kunstenaars hebben inmiddels een veel breder scala aan mogelijkheden om hun werk te tonen en er van te kunnen leven, de kerk is niet meer de enige begunstiger.

Als kunstenaars zich dan toch committeren aan een kerkelijke opdracht is dit vaak toch weer in een meer traditionele rol. Kunst wordt ingezet ter ere van de meerdere glorie van god. Hoewel daar an zich niets mis mee is, levert dat lang niet altijd de meest interessante kunst op. De werken reageren te voorspelbaar op de traditionele iconografie of zijn een pastiche. Het is natuurlijk ook niet eenvoudig om binnen die uitgebreide en complexe traditie iets toe te voegen zonder de meerduidigheid te verliezen, het concept van geloof sluit twijfel buiten.

De H3H biennale zoekt nadrukkelijk dat lastige gebied op waar kunst in een kerkelijke en religieuze context functioneert, zonder dat het die ruimte voor twijfel verliest. De Heilige Driehoek is een complex bestaande uit drie verschillende actieve kloosters; de Onze Lieve Vrouwe Abdij, de Sint Paulusabdij en Sint-Catharinadal. Deze kloosterbewoners wonen, werken en bidden hier in relatief isolement. Vanuit het idee dat veel van de levensvragen waar zij dag en nacht mee bezig zijn, aansluiten met de vraagstukken waar kunstenaars mee zitten leek het de organisatie mooi om kunstenaars te tonen in dit gebied. Eens in de twee jaar openen de kloosters dus hun deur voor kunstenaars en bezoekers om zowel de rust als contemplatie te ervaren.

De eerste ingeving zou zijn om kunstenaars te vragen die zich al nadrukkelijk bezig houden met Christelijke beeldtraditie. Maar wat deze huidige editie zo interessant maakt, is dat voor veel kunstenaars de link met het spirituele niet zo vanzelfsprekend is. Denk hierbij aan David Bade, Alicja Kwade, Folkert de Jong en Fiona Tan. Maar nog meer interessant zijn vooral de speciaal voor deze plek gemaakte werken. Denk aan Frank Havermans, Ine Vermee, Romee van Oers en Delphine Courtillot. Geen inkoppertjes voor wie hun werk kent. Ieder van hen maakt een werk dat je niet zou verwachten maar onmiskenbaar van hen is. Deze tentoonstelling is nergens voorspelbaar, de ene naar de andere verrassing volgt.
Een handvol werken maakt gebruik van religieuze beeldtaal, maar de plek en het werk zijn nergens een verdubbeling. Denk hierbij aan de Lourdes registratie van Paulien Oltheten. Tijdens de lockdowns registreerde ze de zeldzame momenten dat er iets gebeurde op de 24-uurs livestream van de bekende grot. Door dit werk echter te tonen in de autogarage van de nonnen, met de autoschoonmaakspullen, krijgt het een totaal andere dimensie. Geen aanbidding, maar eerder het opschonen.
Tel daarbij op de plek zelf. De rust en ruimte halen alle haast uit de tentoonstelling. Omdat het in de middle of nowhere is neem je de tijd. Je loopt door prachtige gebouwen en tuinen, rustig van werk naar werk. Het onthaasten geeft ruimte om na te denken. Of je nu religieus bent aangelegd of niet, je staat even stil bij dezelfde levensvragen als waar de kloostergangers iedere dag mee worstelen.