Boijmans van Beuningen; Oskar Kokoschka – Mensen en Beesten

Van Oskar Kokoschka (1886-1980) ken ik uit het Boijmans vooral de Mandrill. De aap die daar vaak in de buurt hangt van Kees van Dongen, Max Beckman en het dubbelportret ook van de hand van Kokoschka. Maar vooral de Mandrill blijft boeien. Het is niet gewoon een aap, het is een menselijk wezen geworden in zijn beladenheid.

Afijn, Oskar Kokoschka was samen met Egon Schiele het Oosterijkse aandeel in de expressionistische beweging die zo rond 1910 momentum opbouwde. Natuurlijk waren ze niet de eerste die de innerlijke bewegelijkheid van hun onderwerp wilde weergeven. Die eigenschappen worden ook aan El Greco en Van Gogh toegeschreven maar toch kreeg deze stijl net voor de eerste wereldoorlog pas impact. Het feit dat kunstenaars zich wisten te organiseren in bewegingen zoals Die Brucke zal daar zeker een rol in gespeeld hebben. Schande werd er van gesproken dat er zo grof geschilderd werd.

Inmiddels moet gezegd worden dat het opvallend is hoe snel deze expressionisten eigenlijk door hun tijd werden ingehaald. Nog tijdens het leven van Kokoschka werd schilderkunst enige malen doodverklaard en weer opgegraven. Na de Cobra was het expressionisme al snel afgeschreven en het is dan ook opvallend te noemen dat kunstenaars uit die periode nog zo lang in het verlengde van een dan al afgeschreven beweging verder zijn blijven werken. Dat is ook iets wat duidelijk wordt als je het oeuvre van Kokoscka chronologisch beschouwd. De tentoonstelling in het Boijmans is thematisch van opzet wat in principe prima kan. Maar pas als je de jaartallen er bij zet valt op hoe snel de werken in zekere zin “gedateerd” zijn. Schilderen kon echt niet meer in de jaren ’70 en zeker niet op de wijze zoals deze Oostenrijker dat deed.

Kokoschka was iemand die duidelijk wist wat hij wilde en kon daarin accelereren. Zijn stijlen wisselen van handschrift maar verder blijft het aan inzichten opvallend egaal. Eenmaal de constatering dat de schilder de psyche van zijn geportreteerde probeert vast te leggen op een zo krachtige wijze. Je ziet ook duidelijk in het werk dat hij daar mee worstelt en een inhoudelijkheid en poezie probeert te koppelen aan het werk. Wat eigenlijk nergens echt geslaagd wil lukken wat wel weer oprecht geschilder oplevert. Je ziet hem worstelen.

Kokoschka was duidelijk op de juiste plaats op het juiste moment en heeft zijn plaats in de canon zeer zeker verdient. Een mooi overzicht in het Boijmans is dan ook gepast en het bezoeken waard.

Oskar Kokoschka overzicht

Oskar Kokoschka – Meisje met de rechterarm uithaland – Aquarelverf en potlood op bruin verkleurd pakpapier, 1908

Oskar Kokoschka – Father Hirsch – Olieverf op doek 1909

Oskar Kokoschka – Felix Albrecht Harta – Olieverf op doek 1909

Oskar Kokoschka – Kind met de handen van de ouders (Fred Goldman) – Olieverf op doek 1909

Oskar Kokoschka – Auguste Forel – Olieverf op canvas 1910

Oskar Kokoschka – Peter Baum – Olieverf op doek 1910

Oskar Kokoschka – Karl Maria Swoboda – Zwart krijt op licht verkleurd papier

Oskar Kokoschka – Sonia Dungyersky II – Olieverf op doek 1912

Oskar Kokoschka – Stilleven met Putto en Konijn – Olieverf op doek 1914

Oskar Kokoschka – Adolf Loos – Zilverstoft en aquarel op gegrond papier 1916

Oskar Kokoschka – Meisje met groen schort & Zittend meisje – Aquarel op papier 1921 & 1923

Oskar Kokoschka – Zelfportret met gekruiste armen – Olieverf op doek

Oskar Kokoschka – Karl Kraus II – Olieverf op doek 1925

Oskar Kokoschka – Mandrill – Olieverf op doek 1926

Oskar Kokoschka – Reuzenschildpadden – Olieverf op doek 1927

Oskar Kokoschka – Zelfprotret als Entartete Kunstenaar – Olieverf op doek 1937

Oskar Kokoschka – Private Property – Olieverf op doek 1939

Oskar Kokoschka – Het Rode Ei – Olieverf op doek 1941

Oskar Kokoschka – De Dieren uit Die Zauberflote – Kleurpotlood op papier 1964

Oskar Kokoschka – Stilleven met kat – Olieverf op doek 1965

Oskar Kokoschka – Twee Kikker, Argwanende toenadering – Kleurpotlood op papier 1967

Oskar Kokoschka – Carletto Ponti – Olieverf op doek 1970

Oskar Kokoschka – Time, Gentlemen Please – Olieverf op doek 1972

De tentoonstelling is nog tot en met 19 januari te bezoeken in het Boijmans te Rotterdam.