Boijmans van Beuningen; De Weg naar Van Eyck

Over Van Eyck is al heel veel gezegd en gedaan. Lang werd hij beschouwd als een van de uitvinders van de olieverf, wat feitelijk onjuist is, olieverf was rond 500 al gebruikelijk in China en Afganistan. Daarbij blijkt zijn ‘olieverf’ nog opvallend veel ei te bevatten, maar ook dat allemaal ter zijde. Zijn status in zijn tijd is vergelijkbaar met die van Da Vinci in de zijne, als een genie. De werken van Van Eyck zijn verantwoordelijk voor de toepassing van olieverf en de ontwikkeling van de Vlaamse Primitieven en zijn daarmee een ijkpunt voor de westerse kunstgeschiedenis.

Het is opvallend dat Boijmans bij geen enkel werk vermeld of het gemaakt is met tempera of olieverf. Wel wordt vermeld of het paneel op doek is. In de geschiedenis zijn enkele werken van paneel overgebracht op doek omdat met name in de Hermitage (Sint Petersburg) het klimaat van dermate kwaliteit is dat werken op paneel het niet overleven.

Van de hand van Van Eyck zijn nog maar slechts een twintig tal werken bekend. Dat heeft te maken met de tijd, soms raken werken beschadigd, kwijt of is het restaureren niet goed gegaan. Ook zal de beeldenstorm veel werken hebben doen verdwijnen. Toch was Van Eyck in zijn tijd beroemd. Dat heeft ook te maken met het feit dat hij een van de eerste was die geen anonieme figuren schilderde, hij schilderde individuen. De mens werd in die tijd zelf verantwoordelijk voor zijn leven en dus deed ook van Eyck zijn best ‘als ik kan’ om zijn werken te maken. Hij is een van de eerste geweest die zijn werk signeerde. Dat is zijn mythevorming natuurlijk alleen maar ten goede gekomen. Van Van Eyck zelf zijn er nu dus slechts 3 werken te zien en daarnaast 2 waarvan er aannemelijk is dat ze van zijn hand zijn en daarnaast werken van zijn hand op perkament.

De Weg naar Jan Van Eyck overzicht

Het topstuk van de tentoonstelling is de Annuciatie (uit Washinton). Niet alleen het formaat maar ook de nuances in de techniek maken duidelijk dat hij hier een flinke poos mee bezig is geweest. Ooit was er een mooie documentaire over gemaakt onder de Private Life of a Masterpiece vlag. (kon alleen dit fragment vinden op youtube).

Jan van Eyck – Annuciatie – Paneel overgebracht op doek

Jan van Eyck – Annuciatie – Paneel overgebracht op doek (detail)

Jan van Eyck (?) – Kruisiging van Christus – Paneel overgebracht op linnen

Jan van Eyck (?)- Drie Maria’s aan het graf – Paneel

Jan van Eyck (?)- Drie Maria’s aan het graf – Paneel (detail)

Jan van Eyck – Dodenmis (en Rouwstout op het kerkhof) – Het Turijns-Milanese Getijdenboek (perkament)

Jan van Eyck (Atelier) – Kruisiging – Goudstift, zilverstift, zwarte inkt en pen op geprepareerd papier

Naast de selecte aantal werken van Van Eyck dus vooral ook omgeving en context. Opvallend weinig namen (want het waren ambachtslieden) en veel onduidelijkheden. Maar als er iets is wat duidelijk wordt is dat de 15e eeuw, opvallend veel overeenkomsten met de huidige tijd heeft qua omgang met beeld. Er was massaproductie en mensen in het beeld werden (relatief gezien) individueel benaderd. Het verschil zit hem in de betekenis die niet zo zeer materieel is, maar vooral vanuit een aardse mentaliteit naar een spirituelere dimensie moet leiden. Een aspect wat ook aanzienlijk anders is, is de tijd die er in bepaalde werken is gestoken. Ook al zijn veel werken relatief klein, er zijn weken, maanden soms zelfs jaren aan werken in gestoken. Dat zien we nu ook nog maar zelden.

Een nadeel van de tentoonstelling is helaas ook een begrijpelijke, vanwege de kwetsbaarheid van veel werken is de ruimte erg donker. Hierdoor zijn werken niet altijd even goed te zien. Dat is spijtig maar een noodzakelijk kwaad. Het is beter dan ze überhaupt niet te tonen, want daarvoor zijn veel van deze beelden te belangrijk voor de westerse cultuurgeschiedenis.

Zuidelijke Nederlanden (Brussel?) – Christus aan het kruis omringd door engelen met de Arma Christi – Paneel, met overschildering door ateliermedewerker van Rogier van der Weyden

Zuidelijke Nederlanden (Brugge?) – De Toren van Babel – Paneel, naar Eyckiaans voorbeeld

Zuidelijke Nederlanden – Portret van Jacoba van Beieren – Zilverstift op wit gegrond papier, naar voor beeld van Lambert of Jan van Eyck

Zuidelijke Nederlanden – Maria-retabel – Ivoor, been, hout met oude polychromie en vergulding

Zuidelijke Nederlanden – Aanbidding avn de Koningen – Zilverstift op geprepareerd papier, naar Jan of Hubert van Eyck

Tydeman Maes – Twee engelen met de Arma Christi – Notenhout met oude maar niet oorspronkelijke polychromie

Noord-Frankrijk – Kruisiging met scenes uit het leven van Crispinus en Crispianus – Paneel

Nederlanden of Frankrijk – Profeten en sibillen (?) – Pen in bruine inkt op papier

Nederlanden – Portret van een jongeman – Paneel

Nederlanden – Hoffeest in een park – Doek op paneel, Naar een voorbeeld uit 1430

Meester van het getijdenboek van Maarschalk Boucicaut – Getijdenboek van Etienne Chevalier – Perkament

Brussel (?) – Potret van Jan zonder Vrees – Paneel

Meester van het getijdenboek van Jan Zonder Vrees – Zogeheten getijdenboek van Jan Zonder Vrees – Perkament

Keulen – Gevangenneming van Christus en de handwassing van Pilatus – Paneeltje

Doornik – Maria met kind, Stichteres en de heilige Agnes – Perkament

Brugge (?) Drieluik met balseming van het lijk van Christus – Paneel

Brugge – Heilige Christoffel – Pen en penseel op papier

Bovenrijngebied (Straatsburg?) Paradijstuintje – Paneel

Deze tentoonstelling is nog te zien tot en met 10 februari bij Boijmans te Rotterdam en is eigenlijk evenals de vaste collectie verplichte kost.